1. Wprowadzenie

Był rok 1997 kiedy to na lekcji geografii prowadzonej przez panią Marię Lachcik w szkole Podstawowej nr 1 w Bratkowicach zostałem poproszony do odpowiedzi ustnej. Dostałem ogromny drewniany wskaźnik i pytanie na temat ukształtowania terenu Japonii. W tle za mną rozpościerała się wielka mapa świata. Nie szło mi zbyt dobrze odpowiadanie na szereg pytań zadawanych przez nauczyciela. Dostałem jednak naciąganą czwórkę... z której absolutnie nie byłem zadowolony. Nie to jednak zapamiętałem z tej lekcji. Gdy zmierzałem na swoje miejsce Pani prowadząca lekcje powiedziała mniej więcej tak:

"Mapa do najdoskonalsza ściąga na świecie, patrzcie na mapę i opisujcie co na niej widzicie".

Zapamiętałem te słowa po dziś dzień. Naszedł czas aby się trochę zrehabilitować i zastosować w praktyce przytoczone słowa. Daleko mi jednak myślami do Japonii, więc jako cel moich rozważań obrałem moje ukochane, rodzinne Bratkowice. A więc spójrzmy na mapę Bratkowic i opiszmy co widzimy. Wykorzystajmy przy tym to wszystko co dają nam nowoczesne technologie związane z systemami informacji geograficznej (eng. Geographic Information System, GIS).
Dzisiejsze mapy są interaktywne, co oznacza, że możemy je przeglądać w różnych zbliżeniach, widokach i warstwach. Dzięki temu możemy patrzeć w sposób ogólny lub bardziej szczegółowy na interesujące nas obiekty. Dodatkowo możemy "pytać się mapy" za pomocą specjalnego języka o interesujące nas treści. W odpowiedzi na konkretne pytania uzyskamy dane numeryczne, które możemy w dalszej kolejności przetwarzać z użyciem programów komputerowych, aby finalnie otrzymać interesujące nas liczby, rysunki oraz ciekawe wnioski.

2. Bratkowice

Wyślijmy więc pierwsze zapytanie aby uzyskać podstawowe dane odnośnie Bratkowic. Interesować nas będzie w pierwszej kolejności kształt, który określa obszar zajmowany przez Bratkowice, jak również występujące na tym obszarze lasy, drogi asfaltowe i rzeki. Uzyskane w ten sposób dane możemy zwizualizować dodając jak na mapę przystalo legendę, skalę, kompas i voilà - mapa gotowa (Rys. 1).

Rys. 1. Mapa Bratkowic z naniesioną warstwą asfaltowych ulic, autostrady, lasu i rzeki.

W celu lepszej orientacji dodajmy jeszcze jakiś charakterystyczny punkt (Kościół), który zawsze pomaga w odnalezieniu się na mapie. Znając kształt możemy w bardzo prosty sposób policzyć jego pole powierzchni oraz obwód. Zatem Bratkowice rozciągają się na powierzchni $46.91km^2$, długość granic jest równa $39.30km$. Powierzchnia lasu wynosi $21.82 km^2$ co stanowi $46.5\%$ powierzchni Bratkowic. Dla każdego kształtu jesteśmy w stanie wyznaczyć jego środek ciężkości. Środek Bratkowic znajduje się w punkcie o współrzędnych $50^{\circ}07^{'}08.4^{"}N \,\, 21^{\circ}50^{'}42.0^{"}E$. Został on oznaczony na Rys. 1 gwiazdką. Obliczając odległość każdego gospodarstwa domowego do tego punktu możemy stwierdzić, że budynek o numerze 538C (leżący w przysiółku Przywary) znajduje się najbliżej środka Bratkowic. Chcąc znaleźć się w pobliżu środka Bratkowic powinniśmy idąc od Kościoła w stronę Czekaja skręcić w prawo, zaraz koło przystanku (Bratkowice-Klepak, dom 514A). Dalej idąc cały czas prosto polną drogą musimy odmierzyć około 400 kroków i jesteśmy!

3. Położenie

Bratkowice leżą w południowo-wschodniej części Polski, w bliskiej odległości od stolicy Województwa Podkarpackiego Rzeszowa. Należą administracyjne do gminy Świlcza. Na Rys. 2 przedstawiono położenie Bratkowic w odniesieniu do granic Polski, Województwa Podkarpackiego oraz Gminy Świlcza. Obliczona w poprzednim rozdziale powierzchnia Bratkowic stanowi $0.015\%$ powierzchni lądowej Polski, $0.263\%$ powierzchni województwa Podkarpackiego oraz aż $43.39\%$ powierzchni gminy Świlcza.

Rys. 2. Położenie Bratkowic w obrębie a) granic Polski, b) województwa Podkarpackiego oraz c) gminy Świlcza.

Od zachodu i północy Bratkowice otacza las, stanowiący południowy kraniec Puszczy Sandomierskiej. Bratkowice graniczą z 10 miejscowościami. Startując od godziny dwunastej i poruszając się zgodnie ze wskazówkami zegara będą to: Poręby Kupieńskie, Budy Głogowskie, Lipie, Mrowla, Świlcza, Trzciana, Dąbrowa, Klęczany, Krzywa oraz Czarna Sędziszowska.

Rys. 3. Mapa sąsiedztwa Bratkowic. Bratkowice graniczą łącznie z 10 wsiami.

4. Podział na przysiółki (osady)

Gdzie kończy się jeden przysiółek, a zaczyna drugi - tego z pewnością nie wie nikt. Zostawmy więc wyznaczanie dokładnych granic. Niech zostanie to niedopowiedziane oraz owiane pewną tajemnicą. Skupmy się na mapie zobrazowanej na Rys. 4. Bratkowice podzielone są na 17 przysiółków (osad). Wątpliwe wydaje się istnienie osady "Bór", która rzadko pojawia się w rozmowach. Podczas ogłoszeń duszpasterskich w Kościele parafialnym w Bratkowicach często słyszy się o podziale przysiółka Zastawie na dwie części - mianowicie na Zastawie I i Zastawie II. Sprawa tego podziału pozostaje również nie do końca jasna.

Rys. 4. Podział Bratkowic na przysiółki (osady).

5. Zabudowa

W Bratkowicach wybudowanych zostało łącznie 3140 obiektów budowlanych. W skład tych zabudowań wchodzą wszelkiego rodzaju wiaty, altanki oraz budynki pełniące różne funkcje, począwszy od gospodarczej, a skończywszy na sakralnej. Na Rys. 5 została przedstawiona warstwa zabudowań. Wyraźnie widoczny jest schemat zabudowy wzdłuż ulic. Dość częstym zjawiskiem jest występowanie budynków usytuowanych w szeregu o kierunku prostopadłym do głównej ulicy. Taki sposób zabudowy sprawia, że strefa zabudowań wzdłuż ulic staje się coraz szersza. Fakt ten można tłumaczyć zjawiskiem pokoleniowego budowania domów jednego za drugim. Z uwagi na dość wąskie działki każde kolejne pokolenie buduje dom za pokoleniem wcześniejszym, tym samym oddalając się coraz bardziej od głównej drogi. Nie jest to oczywiście regułą.

Rys. 5. Mapa zabudowań wsi Bratkowice. Dominuje zabudowa wzdłuż głównych ulic.

Z analizy powyższej mapy widać również gdzie nastąpi w przyszłości duży rozwój urbanistyczny Bratkowic. Do zabudowy pozostaje ulica prowadząca od Sitkówki w stronę Mrowli oraz nowa droga prowadząca z Kopaliny w kierunku Skworczy.

Analizując dalej uzyskane dane o zabudowie, możemy zbadać ile budynków posiada adres. Liczba budynków w Bratkowicach, którym został przypisany adres jest równa $1386$. Jest to dość ciekawa informacja zważywszy na fakt, że numery domów są w zakresie $1-826$. Czyli liczba wszystkich budynków zawierająca w swym adresie literę jest równa $1386-826=560$. Numeracja literowa sięga aż do litery K. Takim numerem może pochwalić się budynek zlokalizowany w okolicach Zapola o numerze 808K. Liczbę $1386$ możemy również śmiało utożsamić, z liczbą samodzielnych gospodarstw domowych.

Jedną z interesujących informacji jest położenie pierwszego i ostatniego domu w Bratkowicach. Autor niniejszego artykułu jako dziecko był bardzo ciekawy tej informacji. Jako mały chłopiec odnalazł numer 1. Niestety ostatni numer pozostawał przez długi czas tajemnicą. Pierwszy dom to leśniczówka zlokalizowana przy samym wjeździe do lasu w kierunku Porębów Kupieńskich. Budynek z ostatnim numerem 826 to blok z czasów dawnego gospodarstwa PGR znajdujący się przy wyjeździe z Bratkowic w stronę Mrowli lub przy wjeździe do Bratkowic od strony Mrowli.

Wyobraźmy sobie, że wybieramy się na spacer po Bratkowicach. Chcemy przejść Bratkowice zgodnie z numeracją budynków, czyli od pierwszego domu aż po ostatni. Jak wyglądałaby taki spacer? W celu lepszego zobrazowania takiej drogi przypiszmy każdemu numerowi budynku pewien kolor począwszy od niebieskiego (początkowe numery) przez zielony, żółty aż po czerwony (końcowe numery). Przykład takiej drogi został przedstawiony na Rys. 6. Z kolorowego paska poniżej mapy możemy odczytać orientacyjny numer budynku. Zauważalne długie odcinki na wykresie narysowane cienką linią oznaczają, że jest do pokonania duża odległość między dwoma kolejnymi numerami. Taką sytuację mamy na przykład przy przejściu numeracji z Bugaju na Dąbry, czy też z okolic centrum Bratkowic w kierunku budynku PGR.

Rys. 6. Przebieg numeracji budynków w Bratkowicach.

A więc wspominany w tej sekcji spacer przebiegałby według następujących punktów:
• zaczynamy w okolicach leśniczówki (1),
• poruszamy się dalej na wschód w stronę Zastawia (50),
• dalej odbijamy na północ, przez Krzaki aż do Kopaliny,
• zmierzamy w stronę Blichu, potem na południe przez Skworczę (100) aż po Koniec,
• z tego miejsca poruszamy się główną drogą Bratkowic cały czas na zachód przez Piaski (200), Sitkówkę (300) aż do Kościoła (400),
• przy Kościele mamy dylemat w którą drogę skręcić,
• wybieramy krótki spacer na północ w stronę stadionu, a następnie zawracamy do Kościoła i zmierzamy dalej na zachód,
• przechodzimy odpowiednio przez Klepak, Przywary (500), Cieniaki (600), Czekaj (700), Morasy aż po Bugaj,
• z Bugaju "na ukoski" przez autostradę znów zmierzamy na południe i dostajemy się na Dąbry (750), a następnie Zapole (800),
• jesteśmy już blisko celu, zmierzamy na północ w stronę Kościoła aby zakończyć naszą podróż (no tak prawie),
• musimy jeszcze pokonać drogę do granicy Bratkowic z Mrowlą gdzie odnajdujemy ostatni budynek (dawny PGR), tam kończymy nasz spacer.

W okolicy Kościoła mamy bardzo ciekawą sytuację. Jesteśmy w punkcie nieciągłości numeracji tzn. blisko siebie mamy różniące się w znaczący sposób numery budynków na przykład (823B i 399A), co na Rys. 6 symbolizuje miejsce ostrego połączenie koloru zielonego i czerwonego.

Na koniec tego rozdziału zadajmy sobie pytanie czy jest jakieś praktyczne zastosowanie informacji o przebiegu numeracji budynków poza wspomnianym spacerem? Zdecydowanie mogą tego rodzaju informacje wykorzystać księża planujący coroczna wizytę duszpasterską. Oczywiście muszą oni przejawiać jakiś rodzaj zacięcia matematycznego, aby fascynowało ich to, że numery kolejnych odwiedzanych domów układają się w szereg monotoniczne rosnący czy też malejący.

6. Las oraz Leśnictwo Bratkowice

Niewątpliwie bliskość lasu jest dużym atutem Bratkowic. Jak już wspomniano las zajmuje prawie połowę powierzchni Bratkowic. Najdalej do skraju lasu będą mieć mieszkańcy Zapola oraz Końca. Absolutnie każdy mieszkaniec Bratkowic wybierający się na krótki spacer do lasu wprost ze swojego domu może do niego dotrzeć bardzo szybko. Stojąc przed metaforycznymi "drzwiami do lasu" mamy wiele możliwości pójścia w jego głąb. Na Rys. 7 przedstawiono dogodne lokalizacje wejść do lasu. W miejscach tych możemy również z powodzeniem zostawić samochód. Łączna długość dróg oraz ścieżek leśnych wynosi około 105 km.

Rys. 8. Mapa ścieżek i dróg leśnych w Bratkowickim lesie.

Warto również wspomnieć, że granica Leśnictwa Bratkowice nie pokrywa się z obszarem lasu zaznaczonym na mapie. Podział na leśnictwa rządzi się własnymi prawami. I tak całość lasu znajdująca się na na zachód od przysiółka Dąbry należy do leśnictwa Krzywa. Północna część lasu zawiera się w całości w leśnictwie Bratkowice. Zachodnia granica jest jednak znacznie przesunięta w głąb Czarnej Sędziszowskiej. Więcej informacji na ten temat można znaleźć na stronie Lasów Państwowych.

7. Kierunki potencjalnego rozwoju

Zastanówmy się nad sposobem znalezienia miejsc w Bratkowicach, gdzie powstają nowe budynki. Jeżeli z listy dostępnych domów mieszkalnych narysujemy tylko te, które w swoim adresie zawierają litery z przedziału od E do K to powinno dać nam to czego chcemy. Dlaczego akurat takie litery ktoś zapyta? W sprawie litery K sprawa jest jasna. Jak już wspomniano to "najdalsza" litera alfabetu z którą pojawia się choćby jeden adres w Bratkowicach. Dla litery E tych adresów jest około 40. A więc zakładamy, że budynki z takimi adresami będą w miarę nowe. Wynik naszych poszukiwań został zaprezentowany na Rys. 8 gdzie punktami oznaczone zostały obliczone przez program miejsca. Będą to zatem Zapole, Krzaki (przy lesie), domy wzdłuż drogi biegnącej blisko autostrady z Sitkówki w stronę Mrowli oraz Skworcza. To w tych miejscach powstają nowe zabudowania.

Rys. 8. Obszary w których numery budynków zawierając litery z przeziału od E do K.

8. Centrum

Centrum Bratkowic (nie mylić z środkiem Bartkowic) możemy utożsamić z okolicą kościoła, Szkoły Podstawowej numer 1, czy też Domu Strażaka. Przyjmijmy zatem, że punkt symbolizujący centrum Bratkowic leży w samym środku głównego skrzyżowania. Punkt ten ma zatem współrzędne geograficzne równe $50^{\circ}06^{'}56.4^{"}N 21^{\circ}51^{'}33.3^{"}E$. Wyobraźmy sobie, że jesteśmy posiadaczami ogromnego cyrkla. Jedno z jego ramion ustawiamy (wbijamy) dokładnie w centrum Bratkowic natomiast drugim ramieniem zaznaczamy okręgi o różnych promieniach, które będą oznaczać pewne strefy Rys. 9. W zależności od tego co chcemy badać strefy te mogą nam posłużyć do określenia zasięgu działania różnych czynników. Dla przykładu, wiemy, że słyszalność dzwonów kościelnych wynosi dajmy na to 3.5km przy dobrej pogodzie. W łatwy sposób możemy stwierdzić którzy mieszkańcy Bratkowic nie usłyszą ich nawoływania spoglądając na przedstawioną na Rys. 9 mapę. Podobną analizę możemy przeprowadzić rozważając zasięg sygnału alarmowego straży pożarnej.

Rys. 9. Współśrodkowe obszary kołowe wyznaczające strefy o stałej odległości od centrum Bratkowic.

Zamiast rysowania okręgów możemy pokusić się o przedstawienie odległości od centrum Bratkowic w trochę inny sposób. Nanieśmy na mapę wszystkie budynki mieszkalne. Każdemu budynkowi przypiszmy pewien kolor, który będzie reprezentował odległość od centrum liczoną w linii prostej Rys. 10. Poszukując na mapie tych samych kolorów jesteśmy w stanie bardzo szybko określić jak daleko do centrum mają mieszkańcu poszczególnych domów. Wyraźnie widać że najdalej bo ponad 4km do pokonania mają mieszkańcy Bugaju i Blichu.

Rys. 10. Mapa zabudowań w Bratkowicach w funkji odległości danego budynku od centrum.

9. Podsumowanie i wnioski

Przedawnione w niniejszej pracy opracowania graficzne jak i liczbowe opisują Bratkowice na bazie ogólnodostępnych danych geograficznych. Z pewnością szczegółowa wizja lokalna pozwoliłaby na weryfikacje niektórych wniosków oraz poprawiłaby dokładność niektórych analiz. Wszystko przecież płynie... Mapy muszą być ciągle aktualizowane aby nadążały za nieustającymi zmianami zachodzącymi w świecie. Wszystko dzieje się tak szybko. To co było aktualne wczoraj dziś może być już zupełnie niepoprawne. Patrząc jednak optymistycznie i zarazem mniej szeroko, ograniczając swe rozważania do kawałka ziemi nazwanej Bratkowicami, wydaje się realne aby jeden człowiek był w stanie nadążać za wszystkimi zmianami.
Nawiązując do wspomnianej lekcji geografii z 1997 roku, wydaje się, że całkiem sporo rzeczy można powiedzieć patrząc tylko na mapę, a jeszcze więcej wspomagając się podczas tego patrzenia programami komputerowymi. Podstawowe informacje na temat Bratkowic zostały zestawione w Tabeli 1.

Uwagi końcowe

Niniejsza praca nie aspiruje do miana artykułu naukowego. Brak strony biernej w większości zadań oraz częste pisanie w pierwszej osobie, jak również liczne, mocno subiektywne dygresje powodują, że niniejsza praca nie spełnia podstawowych wymogów stawianych pracom naukowym. Niemniej jednak swoim wyglądem do złudzenia przypomina aktualnie tworzone artykuły naukowe. Warto również podkreślić, że praca nie przeszła żadnego etapu recenzji, oprócz drobnej korekty językowej. Autor miał pełną swobodę/wolność pisania tego co uważa. Uzyskane dane zostały tylko częściowo zweryfikowane na podstawie dostępnych źródeł i wizji lokalnej. W pracy nie pojawia się też żaden wzór matematyczny, co było jednym z wstępnych założeń. Z tego powodu zaprezentowany tekst może nosić miano tekstu popularno-naukowego skierowanego głownie do osób związanych w jakiejkolwiek mierze z Bratkowicami.

Podziękowania

Ogromne podziękowania za motywację, inspirację i radość z tworzenia pragnę złożyć trzem kropkom, które tak cudownie Ciebie opisują! Kontynuując pisanie w pierwszej osobie chciałbym dodać jeszcze na koniec - Wszystkiego najlepszego z okazji urodzin!

O autorze

Urodzony nieopodal Bratkowic w pobliskim mieście Rzeszów w 1985 r. Z Bratkowicami związany przez całe swoje dzieciństwo. Uczęszczał do przedszkola, a także do Szkoły Podstawowej nr 1. w Bratkowicach. Mając 19 lat opuścił swoją rodzinną miejscowość. Powraca do niej regularnie przez wszystkie kolejne lata życia. Na co dzień pracuje jako naukowiec oraz wykładowca w dziedzinie metod komputerowych w mechanice i inżynierii lądowej. Zainteresowanie mapami i ich tworzeniem zrodziło się podczas licznych lokalnych wycieczek wokół miejsca zamieszkania. Tworzenie własnych map oraz zapisywanie śladów GPX z każdej mikro-wyprawy miały pomóc autorowi w unikaniu chodzenia tymi samymi utartymi ścieżkami. Ciekawość tego co bliskie, a nie odkryte stała się źródłem i motywacją do rozwijania zainteresowania mapami.